خبرگزاری مهر چهارشنبه ۲۷ بهمن متن گفت‌وگوی مفصلی با رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین را منتشر کرد که قرار است به “شبهات وارده به اذهان عمومی درباره روابط سیاسی-اقتصادی ایران و چین” پاسخ دهد. داد و ستد بازرگانی، سند راهبردی ۲۵ ساله، فروش نفت، دارایی‌های بلوکه شده و نقش چین در بقای حکومت جمهوری اسلامی از جمله مسائلی است که مجیدرضا حریری در این گفت‌وگو درباره آنها صحبت می‌کند. حریری می‌گوید اوج روابط تجاری ایران و چین در سال ۲۰۱۴ بود که حجم آن به نزدیک ۶۰ میلیارد دلار در سال می‌رسید و اکنون با وجود محدود شدن داد و ستدهای ایران، این کشور همچنان یکی از مهم‌ترین شریکان تجاری جمهوری اسلامی است. واردات مستقیم و واردات از طریق امارات به گفته او ۲۳ درصد واردات ایران به طور مستقیم از چین انجام می‌شود و بخش بزرگی از ۳۱ درصد کالای وارداتی از مبدا امارات نیز در واقع محصولات چینی هستند که به صورت “صادرات مجدد” به ایران ارسال می‌شوند. با بازگشت و تشدید تحریم‌ها پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در اردیبهشت ۱۳۹۷، جمهوری اسلامی نه تنها در فروش نفت و محصولات نفتی دچار مشکل شده که تراز تجارت غیرنفتی آن نیز در سال پیش منفی بوده است. خیزش نیوز وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید بانک مرکزی جمهوری اسلامی در گزارشی از وضعیت داد و ستد خارجی در سال ۹۹ اعلام کرد که ایران در سال گذشته ۳۸ میلیارد و ۸۹۳ میلیون دلار کالا وارد کرده است. بر پایه این گزارش که اواخر خرداد منتشر شد در ۱۲ ماه سال گذشته در مجموع به ارزش ۳۴ میلیارد و ۹۹۸ میلیون دلار کالای غیرنفتی از ایران صادر شده است. به این ترتیب تراز تجارت خارجی ایران در سال گذشته نزدیک به چهار میلیارد دلار منفی بوده است. موازنه منفی داد و ستد خارجی در سال ۹۹ شامل تمام ماه‌های سال به جز مهرماه می‌شود. وادرات کالاهای غیرموثر در توسعه حریری می‌گوید ۹۰ درصد کالاهایی که طی ده ماه نخست امسال از چین وارد شده کالاهای مصرفی نظیر ذرت دامی، گندم، دانه سویا، روغن آفتابگردان و کنجاله سویا بوده و “هیچ کالایی که در توسعه کشور موثر باشد در لیست واردات ما دیده نمی‌شود”. او تحریم را یکی از موانع اصلی تجارت خارجی عنوان کرد و گفت: «تحریم مانع کمی نیست و باعث می‌شود تا هم اندازه تجارت ما و قدرت چانه‌زنی ما کم شود و هم هزینه‌های بیشتری برای تجارت خارجی بپردازیم.» مقام‌های ارشد چین بارها گفته‌اند تحریم‌های آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسند اما شرکت‌های چینی حاضر نیستند به خاطر تجارت با ایران منافع خود را در همکاری با دیگر کشورهای جهان به خطر اندازند. رئیس اتاق مشترک ایران و چین گفته در سال ۹۴ که رئیس جمهوری این کشور به ایران سفر کرد هدف‌گذاری روابط تجاری دو کشور برای یک دهه آینده ۶۰۰ میلیارد دلار تعیین شد که به معنای افزایش ۶۰ میلیارد دلاری در سال بود، در حالی که بخش کوچکی از این هدف نیز تحقق نیافته است. نورافشانی برج آزادی با پرچم ایران و چین (۱۱ بهمن ۱۴۰۰) که با انتقادهای زیادی روبرو شد توافقنامه “حکمت‌آمیز” و پنهانی با چین در این سفر توافقی میان دو کشور حاصل شد که به عنوان سند همکاری‌های راهبردی ۲۵ ساله از آن یاد می‌شود و با وجود دفاع قاطع رهبر جمهوری اسلامی از آن هنوز مفادش علنی نشده است. علی خامنه‌ای سوم بهمن ۹۴ در دیدار با شی جین‌پینگ، رئیس جمهوری چین گفته بود: «دولت و ملت ایران همواره به دنبال گسترش روابط با کشورهای مستقل و قابل اطمینان همچون چین بوده و هستند و بر همین اساس، توافق رؤسای جمهوری ایران و چین برای یک روابط استراتژیک ۲۵ ساله، کاملاً درست و حکمت‌آمیز است.» مخفی ماندن جزئیات این توافق و شایعاتی که پیرامون محتوای آن وجود دارد با انتقادهای زیادی روبروست که یکی از نمودهای آن اعتراض شدید به نورافشانی پرچم چین بر برج آزادی در یازدهم بهمن ماه است که منتقدان آن را نماد “فروش ایران” تلقی کرده‌اند. حریری درباره علنی نشدن این توافق می‌گوید دو طرف وقتی این سند را آماده می‌کردند تصمیم گرفتند “فحوای آن منتشر نشود” و به خاطر این که غربی‌ها به چین فشار نیاورند “دو طرف چراغ خاموش جلو بروند”. رابطه با چین برای “استحکام مبانی نظام” مطابق شواهد نیاز جمهوری اسلامی به چین فراتر از داد و ستد تجاری است. حریری در تائید این حرف به خبرگزاری مهر می‌گوید: «در کشور ما رابطه ایران و چین باعث استحکام مبانی نظام شده و چین کشوری است که در شورای امنیت حق رأی دارد.» به کانال خیزش نیوز وله فارسی در تلگرام بپیوندید ظاهرا یکی از سرچشمه‌های افزایش وابستگی به چین به دولت اول محمود احمدی‌نژاد بازمی‌گردد که در آن زمزمه گسست از دلار و استفاده از دیگر ارزهای خارجی آغاز شد. رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین در این باره به خبرگزاری مهر گفت: «در میانه دهه ۱۳۸۰ و از سال ۸۶ به بعد، ذخایر ارزی ایران در دیگر کشورها که در بانک‌های مختلف دنیا خصوصاً اروپایی به اشکال نقدی یا اوراق دلاری یا سهام سرمایه‌گذاری شده بود و این پول‌ها با ریسک احتمال بلوکه شدن آن در صورت شکایت برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی مواجه بودند، به بانک‌های چینی منتقل شدند.» این فعال اقتصادی بخش خصوصی با اشاره به این روند گفته این که می‌گویند ۲۱ میلیارد دلار از منابع حاصل از فروش نفت ایران در چین بلوکه شده درست نیست و این پول “همان ذخایر ارزی ما در کشورهای غربی است که به چین منتقل شده است”.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر چین بر اساس داده‌های “موسسه امریکن اینترپرایز”، فقط ظرف ۱۵ سال گذشته، ۲ تریلیون و ۱۰۰ میلیارد دلار در همه کشورها سرمایه گذاری کرده است؛ از کشورهای ثروتمند مثل سوئیس و آمریکا گرفته تا کشورهای آفریقایی مانند کنگو.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر سهم ایران از این حجم سرمایه‌گذاری چین فقط ۵۶/ ۲۶ میلیارد دلار بوده که میزان آن در هر دوره پنج ساله تغییر نکرده است؛ یعنی تحریم بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۰ تاثیر چندانی بر کاهش یا افزایش سرمایه‌گذاری چین در ایران نداشته است. (عکس: کارگران چینی در پروژه آزادراه تهران-شمال)
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر بحران اقتصادی جهانی که سال ۲۰۰۸ شروع شد، فرصت مناسبی برای چین بود تا با عرضه وام‌های کلان، جای پایی در کشورهای جهان، حتی در کشورهای اروپایی باز کند.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر چین در سال ۲۰۱۳ طرح بلندپروازانه خود یعنی “راه ابریشم جدید” را کلید زد. این پروژه دو هدف اساسی دارد: ۱) افزایش تولید با مواد خام ارزان و انرژی ارزان ۲) انتقال مواد خام و فروش کالای چینی از طریق گسترش راه‌ها، بندرها، فرودگاه‌ها و خطوط راه آهن.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر بنا بر داده‌های “مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی” (CSIS) چین تنها طی شش سال (۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹) حدود ۶۲ میلیارد دلار در بخش راه آهن ۳۴ کشور سرمایه‌گذاری کرده است. حضور فعال اقتصادی چین در واقع به معنای گسترش نفوذ سیاسی این کشور هم هست. (عکس: شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در سال ۲۰۱۴ در کنار همتای ونزوئلایی خود، نیکلاس مادورو در کاراکاس)
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر تصویری از خط آهن باری-مسافری بنگوئلا در آنگولا. این خط از شهر لبیتو در آنگولا شروع و در شهر تنکه در جمهوری دموکراتیک کنگو به پایان می‌رسد. این خط آهن در آنگولا با سرمایه‌گذاری چین احیا شد.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر آفریقا با گسترش سریع شهرنشینی روبرو است. حتی کارشناسان می‌گویند که انقلاب چهارم صنعتی در آفریقا رخ می‌دهد. این در حالی است که زیرساخت‌های کافی برای تحقق این تحول هنوز وجود ندارد. چین و هند از این خلا استفاده می‌کنند. (عکس: سرمایه‌گذاری چین در بخش شیلات موزامبیک)
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر به نوشته مجله فوربس، چین بزرگترین شریک تجاری آفریقا است و حجم سالانه تبادلات دو طرف به ۲۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. بر این اساس، بیش از ۱۰۰ هزار شرکت چینی در آفریقا فعالند. بنا بر داده‌های بخش تحقیقات تجارت چین – آفریقا در دانشگاه جان هاپکینز، بیشترین صادارات از آفریقا به چین در سال ۲۰۱۹ به ترتیب از کشورهای آنگولا، آفریقای جنوبی و جمهوری کنگو صورت گرفته است.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر مجله فوربس نوشته است که آفریقا ۲۰ درصد کتان مورد نیاز چین را تامین می‌کند. آفریقا نصف ذخایر منیزیم جهان را هم دارد که در صنعت فولاد به کار می‌رود و جمهوری دموکراتیک کنگو به تنهایی نصف ذخایر تلق جهان را در اختیار دارد. آفریقا همچنان ذخایر قابل توجه کولتان دارد که مورد نیاز صنعت الکترونیک است. چین به همه این منابع نیاز دارد. (عکس: معدن کبالت در جمهوری دموکراتیک کنگو)
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر دَن روخِفِن، پژوهشگر هلندی و بنیانگذار مؤسسه معماری “MORE” است. او تألیفات متعددی از جمله در زمینه گسترش شهرنشینی در آفریقا دارد. به گفته او، «در آفریقا هیچ پروژه ساختمانی بلندتر از ۳ طبقه و هیچ راهی طولانی تر از ۳ کیلومتر وجود ندارد که در دست چینی‌ها نباشد.» (عکس: کارگر چینی و محلی در کارگاه ساخت یک اتوبان در اوگاندا)
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر اما در ایران چه اتفاقی خواهد افتاد؟ جزئیات توافق راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین منتشر نشده است. روزنامه “نیویورک تایمز” پیش از این نوشته بود که طرح این توافقنامه را رئیس‌جمهور چین پنج سال پیش (۲۰۱۶) پیشنهاد کرده بوده است. پیش‌نویس این توافقنامه ۴ تیرماه ۱۳۹۹ در پکن به امضا رسید. دو هفته بعد، روزنامه نیویورک تایمز به جزئیات این پیش‌نویس ۱۸ صفحه‌ای دست یافت و آن را منتشر کرد.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر “نفت در برابر سرمایه‌گذاری” به نوشته وبسایت اقتصادی “بلومبرگ”، چین در چارچوب این توافق «۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری می‌کند و در مقابل از ایران با تخفیف زیاد و به‌طور مداوم نفت می‌خرد». چین دقیقا مشابه همین استراتژی را در قاره آفریقا در پیش گرفته است. چین در مقابل بازسازی زیرساخت‌ها، حدود یک‌سوم نفت مورد نیاز خود را از کشورهای آفریقایی وارد می‌کند.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر اگر موضوع “سرمایه‌گذاری در برابر نفت ارزان‌قیمت” درست باشد، پکن بخشی از سرمایه‌گذاری خود را از طریق اختلاف قیمت نفت ارزان جبران می‌کند. سود حاصل از سرمایه‌گذاری نیز بخش دیگری از هزینه‌ها را تأمین می‌کند. گسترش حوزه نفوذ چین در منطقه را هم می‌توان به سود اقتصادی افزود. توافقنامه ۲۵ ساله با چین کدام منافع ایران را تأمین می‌کند و چقدر برای ایران از نظر اقتصادی به صرفه است؟
- انتخاب – طرح اعتباری «نیکان ملی»، یاری رسان خانواده ها برای تامین نیازهای ضروری
- روایت گاردین از سقوط «مزار شریف»